Komentarz prof. Krzysztofa Jajugi nt. laureatów ekonomicznego Nobla 2019

14 października 2019 r. już po raz pięćdziesiąty pierwszy Bank Szwecji przyznał Nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych pamięci Alfreda Nobla (potocznie nazywanej Nagrodą Nobla z ekonomii). Laureatami zostali:

Abhijit Banerjee z Massachusetts Institute of Technology

Esther Duflo z Massachusetts Institute of Technology i

Michael Kremer z Harvard University.

Oficjalny komunikat zawiera uzasadnienie nagrody (tłumaczenie – Krzysztofa Jajugi):
„Za podejście eksperymentalne w łagodzeniu globalnego ubóstwa”.

8 grudnia troje noblistów wygłosiło (zgodnie z coroczną tradycją) w Sztokholmie wykłady noblowskie. 10 grudnia ma miejsce ceremonia wręczenia nagród. Jest to okazja do przybliżenia osiągnięć tegorocznych noblistów.

Abhijit Banerjee urodził się w 1961 w Bombaju, studiował w Kalkucie i Delhi. Stopień doktora uzyskał w 1988 w Harvard University, a obecnie jest profesorem w MIT. Esther Duflo urodziła się w 1972 w Paryżu, gdzie studiowała. Stopień doktora uzyskała w 1999 w MIT, tam też jest obecnie profesorem. Michael Kremer urodził się w 1964 w Nowym Jorku, studiował w Harvard University. W tym uniwersytecie uzyskał w 1992 stopień doktora, tam też jest obecnie profesorem.

Decyzja dotycząca tegorocznej nagrody może być w pewnym stopniu zaskoczeniem. Nie chodzi tu o tematykę badań dotyczących ubóstwa i jego łagodzenia, gdyż jest to obszar aktualny. Analizując dotychczasowe tendencje w przyznawaniu nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych, należy stwierdzić, że otrzymywali ją uczeni, którzy ukończyli co najmniej sześćdziesiąty rok życia. Wyjątki to Kenneth Arrow (nagroda w 1972 roku, otrzymał w wieku 51 lat) i Paul Krugman (nagroda w 2008 roku, otrzymał w wieku 55 lat).
Tegoroczni laureaci są wyraźnie młodsi. Abhijit Banerjee urodził się w 1961 roku, Michael Kremer w 1964 roku, zaś Esther Duflo w 1972 roku. Warto dodać, że Abhijit Banerjee i Esther Duflo to małżeństwo. To właśnie Esther Duflo jest najmłodszą laureatką (47 lat), a w historii drugą kobietą, która otrzymała tę nagrodę. Warto też dodać, że Esther Duflo (jako druga w historii kobieta) otrzymała w 2010 roku medal Johna Batesa Clarka. Jest to medal przyznawany za znaczący wkład w rozwój nauki i myśli ekonomicznej uczonemu, który pracuje na uczelni amerykańskiej i nie ukończył 40 roku życia. Fakty wskazują, że część laureatów tego medalu otrzymuje potem Nagrodę pamięci Nobla.

Obszar badań tegorocznych noblistów to ubóstwo. Praktyczne znaczenie tych badań jest duże, zważywszy, że – pomimo wielkiego postępu w ostatnich latach – część ludności świata (około 700 milionów) żyje w ubóstwie. Wyzwaniem jest łagodzenie tego ubóstwa. Trójka noblistów zapoczątkowała kluczowe badania w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, są to zatem badania relatywnie nowe.

Istota osiągnięć noblistów polega na wprowadzeniu nowego standardu badań w ekonomii rozwoju, polegającego na zastosowaniu eksperymentu (niektórzy stosują nawet nazwę „eksperyment terenowy”), zwanego RCT (Randomized Controlled Trial). Eksperymenty tego typu polegają na losowym przydzieleniu obiektów do grup, które to obiekty poddane są działaniu różnych metod (np. rodzajów pomocy społecznej), w celu zbadania efektów działania poszczególnych metod. Jest tu pewna analogia z eksperymentami medycznymi, w których wyróżnia się dwie grupy osób. Jedna z nich zostaje poddana działaniu pewnego leku, a druga to grupa kontrolna (zamiast leku występuje placebo). Poprzez porównanie efektów wnioskuje się o skuteczności działania leku.

Eksperymenty w badaniach dotyczących łagodzeniu ubóstwa polegają na tym, że działanie łagodzące ubóstwo zostaje zastosowane w odniesieniu do pewnej grupy osób i poprzez porównanie z grupą kontrolną ocenia się efekty działania łagodzącego. Jako przykład badań tegorocznych noblistów w uzasadnieniu nagrody przywołuje się eksperymenty dotyczące łagodzenia skutków ubóstwa w szkole, które to badania były przeprowadzone m.in. w Indiach i Kenii. W badaniach tych analizowano wpływ różnych działań łagodzących, takich jak np. darmowe obiady w szkole, większa liczba podręczników czy też specjalna pomoc dydaktyczna dla słabych uczniów. Wyniki wskazały, że najbardziej efektywna jest ta pomoc, która wynika z potrzeb poszczególnych uczniów, a nie ta pomoc, którą otrzymują wszyscy. Podobne badania przeprowadzone były w odniesieniu do pomocy w zakresie ochrony zdrowia, czy też uzyskiwania mikropożyczek.

Podstawowe osiągnięcie teoretyczne tegorocznych noblistów to wprowadzenie koncepcji eksperymentu jako podstawy badań nad łagodzeniem ubóstwa. Główna idea polega na dekompozycji dużego problemu na mniejsze zagadnienia, które mogą być rozwiązane przez eksperymenty. Z kolei podstawowe osiągnięcie o wymiarze praktycznym to wskazanie, że politycy („policy makers”) w działaniach pomocowych powinni skorzystać z badań, które pokazują, jakie są efekty działań w odniesieniu do konkretnych grup osób. Stosowanie zasady „one size fits all”, czyli na przykład wspieranie wszystkich osób w jednakowym stopniu jest bardzo nieefektywne i w efekcie nie prowadzi do łagodzenia ubóstwa.
Eksperymenty typu RCT zmieniły diametralnie metodykę badań w obszarze ekonomii rozwoju, gdzie dominują badania eksperymentalne. Efekty tych badań to duża liczba szczegółowych wyników dotyczących działań w zakresie łagodzenia ubóstwa.
Podstawowym źródłem wiedzy w tym zakresie jest książka autorstwa Abhijita Banerjee i Esther Duflo, pt. „Poor Economics: A Radical Rethinking of the Way to Fight Global Poverty”, wydana w 2011 w Nowym Jorku.

8 grudnia w Sztokholmie miały miejsce wykłady noblowskie.
Abhijit Banerjee wygłosił wykład pt. „Field experiments and the practice of economics”. W tym wykładzie dokonał porównania klasycznego nurtu ekonomii z eksperymentami RCT. W tym zakresie wskazał na trzy podstawowe różnice:
- klasyczna ekonomia rozważa uogólnienia, a eksperymenty RCT dotyczą specyficznych działań;
- klasyczna ekonomia analizuje fundamentalne koncepcje, a eksperymenty RCT analizują wąskie koncepcje;
- klasyczna ekonomia tworzy teorie przez skumulowanie badań, a eksperymenty RCT są fragmentaryczne.
Wskazał też na trzy korzyści stosowania eksperymentów RCT z punktu widzenia tworzenia nowych teorii: mogą być dokładnie dopasowane do weryfikowanych teorii, zwykle nie wymagają założeń o zachowaniach człowieka, poprzez ciąg eksperymentów ułatwiają zbudowanie teorii.

Esther Duflo wygłosiła wykład pt. „Field experiments and the practice of policy”. W wykładzie przedstawiła kilka przeprowadzonych badań, w wyniku których decydenci zmienili politykę w zakresie pomocy społecznej. Przedstawiła centrum naukowe J-PAL (Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab). Centrum to zostało utworzone w 2003 m.in. przez Esther Duflo i Abhijita Banerjee. Centrum to prowadzi właśnie eksperymenty RCT. Dzięki tym naukowym badaniom wdrażana jest polityka łagodzenia ubóstwa przez państwa, organizacje pozarządowe itp. Ocenia się, że na świecie z takiej efektywnej (wynikającej z wyników badań) pomocy skorzystało ponad 400 milionów osób.

Michael Kremer wygłosił wykład pt. „Experimentation, Innovation and Economics”. W wykładzie odniósł się do kwestii powstawania innowacji dzięki wynikom badań RCT. Wskazał pięć kluczowych cech eksperymentów RCT, którymi są: przyczynowość (wskazanie zależności między działaniami a efektami), bogaty kontekst (korzystanie z informacji pozyskiwanych bezpośrednio od osób, w miejsce danych wtórnych), specyfika praktycznych problemów (które są rozwiązywane), współpraca (teoretyków z praktykami, decydentami, oraz specjalistami z różnych obszarów), iteracyjność (poprzez rozwiązanie cząstkowych kwestii wraca się do zasadniczych kwestii). Michael Kremer wskazał też na kluczowe rozwiązania instytucjonalne, które sprzyjają innowacyjności. Są nimi: ułatwienia w prowadzeniu eksperymentów, ogólne wspieranie innowatorów oraz motywowanie specyficznych innowatorów (realizujących innowacje w ważnych obszarach).

Tegoroczny Nobel z ekonomii odzwierciedla tendencję ostatnich lat, jeśli chodzi o osiągnięcia, za które ta nagroda jest przyznawana. Coraz częściej są to osiągnięcia, które mają bezpośredni związek z problemami praktycznymi.

Tekst ukazał się w „Obserwatorze finansowym”