Uczestnicy seminarium dyskutowali nt. pojęcia „obcy”, o wymiarze swojskości i obcości, o różnorodności, pytając czy jest bogactwem czy zagrożeniem dla współczesnej Europy?. Analizowano także
m.in. zmiany postaw Polaków wobec uchodźców.
XXII Seminarium Śląskie
„Sami swoi? Wielokulturowość we współczesnej Europie”
W dniach 25-27 października 2017 roku na zamku w Kamieniu Śląskim odbyło się XXII Seminarium Śląskie Schlesienseminar zatytułowane: „Sami swoi? Wielokulturowość we współczesnej Europie”.
Współorganizatorem konferencji – obok tradycyjnego organizatora – Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej była, podobnie jak w ubiegłym roku – Katedra Ekonomii i Badań nad Rozwojem Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Patronat naukowy nad wydarzeniem, które już na stałe wpisało się w naukowo-kulturalny kalendarz Śląska Opolskiego, objęła Polska Akademia Nauk. Obrady zgromadziły krajowych i zagranicznych przedstawicieli świata nauki, polityki, organizacji pozarządowych oraz instytucji kultury. Głównym założeniem tegorocznej konferencji były rozważania na temat wielokulturowości we współczesnej Europie oraz problemu wyobcowania.
Rozmowy o Europie – Debata: „Różnorodność – bogactwo czy zagrożenie dla współczesnej Europy?”
Pierwszy dzień konferencji rozpoczęła debata, której temat odnosił się do „różnorodności – bogactwo czy zagrożenie dla współczesnej Europy?”. Udział w niej wzięli: Hartmut Koschyk – poseł do Bundestagu XII do XVIII kadencji oraz pełnomocnik Rządu RFN ds Repatriantów i Mniejszości Narodowych, dr Dorota Pudzianowska z Uniwersytetu Warszawskiego, a jednocześnie współpracownik Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Wiktor Marek Leyk – pełnomocnik ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Debatę moderował Andrzej Godlewski. Punktem wyjścia dyskusji była próba określenia przez prelegentów czym jest różnorodność oraz zarysowanie problemów i pozytywów, które ona niesie. Rozmowy zakończono poszukiwaniem sposobu na radzenia sobie z zagrożeniami. Prelegenci skonstatowali, iż różnorodność stanowi genezę siły i rozwoju kultury. Jak podkreślali w dzisiejszych czasach mniejszości narodowe są atutem, ich pewność oraz wiara we własną tożsamość sprawia, iż są to osoby niebojące się obcych. Obcych lękają się ludzie słabi, którzy wątpią w swoją historię i tradycję. Różnorodność jest zatem, zarówno zagrożeniem, jak i bogactwem. Ponadto sposobem na rozwiązanie problemów, które wynikają z obcości jest wzajemne edukowanie się.
Debatę trafnie spuentował Abp prof. Alfons Nossol, podkreślając, że różnorodność winna być postrzegana jako inność, która nie jest tożsama z obcością. Tylko ona, jest bowiem elementem ubogacającym życie społeczne i kulturalne.
Po przerwie odbyła się pierwsza sesja plenarna, pt.: „Postrzeganie obcości obcych w Europie oraz na Śląsku – perspektywa europejska i regionalna”, której przewodniczył prof. dr hab. Klaus Ziemer z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Pierwszym referentem był dr Sławomir Czapnik (Uniwersytet Opolski), który przedstawił opracowanie na temat: „Uchodźcy i imigranci jako obcy w Europie. Analiza historyczno-teoretyczna”. W wypowiedzi oparł się na tekstach prof. Zygmunta Baumana, przedstawiających unikalne spojrzenie na Europę. Kolejne wystąpienie dotyczyło wizerunku obcego w baśniach i legendach polskich. Zreferowane przez dr hab. Annę Jabłońską (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach) przykłady dowodziły, iż opowieści, a tym samym postrzeganie obcego wiele mówi o ludziach i miejscu, w którym żyją. Sesję zakończyła dr Izabela Kaczmarzyk z Akademii Ignatianum w Krakowie prelekcją zatytułowaną: „Inny to świat – krajobraz kulturowy Górnego Śląska w XIX i pierwszej połowie XX wieku w perspektywie podróżników, wędrowców i wygnańców”, w której przedstawiony został barwny obraz regionalny Górnego Śląska.
Na zdjęciu: dr Dorota Pudzianowska – Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Hartmut Koschyk – Poseł do Bundestagu XII do XVIII kadencji, Pełnomocnik Rządu RFN d.s. Repatriantów i Mniejszości Narodowych, Andrzej Godlewski – moderator rozmowy oraz Wiktor Marek Leyk – Pełnomocnik ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie podczas debaty: „Różnorodność – bogactwo czy zagrożenie dla współczesnej Europy?”
II sesja plenarna zatytułowana: „Pojęcie obcego, wymiar swojskości i obcości” prowadzona była przez prof. dr. hab. Grzegorza Janusza (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie). Jako pierwsza w tej części konferencji zaznajamiała słuchaczy z problematyką filozofii spotkania dr Beata Wojewoda (Politechnika Śląska, Gliwice) wygłaszając opracowanie pt.: „Między stygmatyzacją a spotkaniem. Teoretyczne ujęcia poznania obcego”. Kolejny referat: „Tożsamość i doświadczenie obcości z fenomenologicznego punktu widzenia: Topografia i historyczność obcego” zaprezentowany został przez dr Annę Orlikowski z Uniwersytetu Vechta. Sesję zamknęło wystąpienie prof. dr. hab. Dariusza Aleksandrowicza reprezentującego Uniwersytet Europejski Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, w którym przedstawiane były różnice pomiędzy identyfikacją narodową, a identyfikacją regionalną.
Dzień uczestnicy XXII Seminarium Śląskiego mieli okazję zakończyć uczestnicząc w spotkaniu z Abp. Prof. Alfonsem Nossolem, na którym mogli wysłuchać rozważań oraz doświadczeń dotyczących życia w wielokulturowości.
Spotkanie wieczorne: „Życie w wielokulturowości” – Rozmowa z Arcybiskupem Alfonsem Nossolem
Obrady 26 października rozpoczęła sesja plenarna „Tworzenie obcego – lęk przed obcym” moderowana przez Rafała Bartka – przewodniczącego TSKN. W pierwszym referacie – „Stwarzanie obcego – o istocie wrogości” – dr hab. Mirosław Pawliszyn (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) postawił tezę, iż wrogość jest czymś nienaturalnym. Człowiek z natury jest dobry i przychylny drugiemu. W kolejnym wystąpieniu dr hab. Anna Wachowiak (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) dokonała analizy prasy polskiej i francuskiej pod kątem lęków przed obcymi, za których uznano imigrantów. Ostatnim prelegentem była dr Bernadette Jonda reprezentująca Uniwersytet Marcina Lutra w Halle-Wittenberg z wystąpieniem na temat „Stosunku do obcych we wschodnioniemieckim regionie, w którym prawie nie ma obcych”.
Kolejnym punktem w programie XXII Seminarium Śląskiego była druga w tym dniu sesja plenarna zatytułowana: „Traktowanie obcych przez prawo i politykę – perspektywa polska i niemiecka”. Ten panel rozpoczęło wystąpienie Hartmuta Koschyka dotyczące ochrony etnicznej i religijnej różnorodności Europy współcześnie i w przyszłości. Wykład pt.: „Niektóre instrumenty prawne wobec trudności związanych z integracją obcokrajowców w Niemczech w XXI wieku” zaprezentowała prof. dr hab. Danuta Janicka (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu). Referat oparła m.in. na doświadczeniach dzieci w szkołach oraz ich adaptacji do nowych warunków. Kolejny prelegent, dr Mariusz Kozerski (Uniwersytet Wrocławski) omówił zagadnienie niemieckiej Willkommenskultur w wymiarze politycznym i społecznym. Sesję zakończyła dr Agnieszka Legut (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) opracowaniem pt.: „Uchodźca, obcy, muzułmanin: sekuryzacja pojęcia uchodźcy w strategiach dyskursywnych dwóch głównych partii politycznych w Polsce a zmiana postaw Polaków wobec uchodźców”.
Po przerwie referaty wygłaszane były w dwóch równoległych grupach. Wśród referentów byli: dr Dominik Pick, dr hab. Joanna Wojdon, prof. UWr, dr hab. Krystyna Mihułka, prof. UR, dr Justyna Szlachta-Misztal, dr Jolanta Kluba, dr Marek Mazurkiewicz, mgr Leszek Jodliński, dr Jens Baumann, dr Ewa Pogorzała, dr hab. Rafał Riedel, prof. UO, dr Stephan Kaiser oraz dr hab. Beata Trzop, prof. UZ.
Ostatni dzień konferencji otworzyła prof. dr hab. Dorota Praszałowicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego prelekcją zatytułowaną: „Wzajemnie sobie obcy? Niemieccy i polscy imigranci w USA na przełomie XIX i XX wieku”. Prof. Praszałowicz omówiła przykłady współpracy oraz konflikty pomiędzy ludnością niemiecką i Polską w Milwaukee. Kolejna referentka dr Ewa Gładkowska reprezentująca Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie poruszyła problem inności oswojonej omawiając kulturowy krajobraz Olsztyna po roku 1945. „Sąsiedzi, ale obcy. Wzajemne postrzeganie Polaków i Niemców na Dolnym Śląsku” to tytuł wykładu dr Ireny Kurasz (Uniwersytet Wrocławski). Opracowanie oparte było na badaniach jakościowych, na podstawie których autorka określiła typy relacji między Polakami, a Niemcami. Panel zakończył referat wygłoszony przez prof. dr. hab. Romualda Jończego (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu) oraz mgr Katarzynę Łukaniszyn-Domaszewską (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu) poświęcony postrzeganiu i ocenie mniejszości niemieckiej na Opolszczyźnie. Prelegenci zaprezentowali wnioski z badań przeprowadzonych wśród samorządowców reprezentujących „mniejszość” i „większość”. Jak dowiedli autorzy umiejscowienie i aktywność mniejszości niemieckiej na obszarze jej zamieszkania wywarły istotny wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy regionu i zróżnicowania w jego przestrzennej strukturze demograficznej, społecznej i ekonomicznej. Ponadto rola ludności pochodzenia niemieckiego jest oceniana przez samorządowców pozytywnie, stanowią oni potencjał rozwojowy województwa.
Kolejnym elementem XXII Seminarium Śląskiego były referaty wygłaszane, podobnie jak dnia poprzedniego w dwóch równoległych grupach. Uczestnicy konferencji mieli okazję wysłuchać: dr Ireny Kurasz, drl inż. Waldemara Jerzego Affelta, prof. dr. hab. Piotra Madajczyka, prof. dr. hab. Krzysztofa Gładkowskiego, prof. UWM, dr Magdaleny Lemańczyk, mgr. Henryka Dumina, dr. Rafała Cekiera, dr. Konrada Pędziwiatra, Silke Findeisen, dr Joanny Janiszewskiej oraz mgr inż. Justyny Rokitowskiej.
Na zakończenie dnia odbyło się uroczyste wręczenie przez marszałka województwa opolskiego odznaczenia „Za zasługi dla województwa opolskiego”. Wyróżnienie otrzymał Harmtut Koschyk, pełnomocnik Rządu Federalnego Niemiec do Spraw Wysiedlonych i Mniejszości Narodowych.
Z uwagi na skrótowy charakter niniejszego opracowania przedstawiono jedynie główne tezy wystąpień i naszkicowano przebieg obrad w okrojonej formie. Zaprezentowane referaty i koreferaty zostaną zebrane w monografii naukowej, która zostanie przygotowana w 2018 r.
„Sami swoi? Wielokulturowość we współczesnej Europie”
W dniach 25-27 października 2017 roku na zamku w Kamieniu Śląskim odbyło się XXII Seminarium Śląskie Schlesienseminar zatytułowane: „Sami swoi? Wielokulturowość we współczesnej Europie”.
Współorganizatorem konferencji – obok tradycyjnego organizatora – Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej była, podobnie jak w ubiegłym roku – Katedra Ekonomii i Badań nad Rozwojem Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Patronat naukowy nad wydarzeniem, które już na stałe wpisało się w naukowo-kulturalny kalendarz Śląska Opolskiego, objęła Polska Akademia Nauk. Obrady zgromadziły krajowych i zagranicznych przedstawicieli świata nauki, polityki, organizacji pozarządowych oraz instytucji kultury. Głównym założeniem tegorocznej konferencji były rozważania na temat wielokulturowości we współczesnej Europie oraz problemu wyobcowania.
Rozmowy o Europie – Debata: „Różnorodność – bogactwo czy zagrożenie dla współczesnej Europy?”
Pierwszy dzień konferencji rozpoczęła debata, której temat odnosił się do „różnorodności – bogactwo czy zagrożenie dla współczesnej Europy?”. Udział w niej wzięli: Hartmut Koschyk – poseł do Bundestagu XII do XVIII kadencji oraz pełnomocnik Rządu RFN ds Repatriantów i Mniejszości Narodowych, dr Dorota Pudzianowska z Uniwersytetu Warszawskiego, a jednocześnie współpracownik Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Wiktor Marek Leyk – pełnomocnik ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Debatę moderował Andrzej Godlewski. Punktem wyjścia dyskusji była próba określenia przez prelegentów czym jest różnorodność oraz zarysowanie problemów i pozytywów, które ona niesie. Rozmowy zakończono poszukiwaniem sposobu na radzenia sobie z zagrożeniami. Prelegenci skonstatowali, iż różnorodność stanowi genezę siły i rozwoju kultury. Jak podkreślali w dzisiejszych czasach mniejszości narodowe są atutem, ich pewność oraz wiara we własną tożsamość sprawia, iż są to osoby niebojące się obcych. Obcych lękają się ludzie słabi, którzy wątpią w swoją historię i tradycję. Różnorodność jest zatem, zarówno zagrożeniem, jak i bogactwem. Ponadto sposobem na rozwiązanie problemów, które wynikają z obcości jest wzajemne edukowanie się.
Debatę trafnie spuentował Abp prof. Alfons Nossol, podkreślając, że różnorodność winna być postrzegana jako inność, która nie jest tożsama z obcością. Tylko ona, jest bowiem elementem ubogacającym życie społeczne i kulturalne.
Po przerwie odbyła się pierwsza sesja plenarna, pt.: „Postrzeganie obcości obcych w Europie oraz na Śląsku – perspektywa europejska i regionalna”, której przewodniczył prof. dr hab. Klaus Ziemer z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Pierwszym referentem był dr Sławomir Czapnik (Uniwersytet Opolski), który przedstawił opracowanie na temat: „Uchodźcy i imigranci jako obcy w Europie. Analiza historyczno-teoretyczna”. W wypowiedzi oparł się na tekstach prof. Zygmunta Baumana, przedstawiających unikalne spojrzenie na Europę. Kolejne wystąpienie dotyczyło wizerunku obcego w baśniach i legendach polskich. Zreferowane przez dr hab. Annę Jabłońską (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach) przykłady dowodziły, iż opowieści, a tym samym postrzeganie obcego wiele mówi o ludziach i miejscu, w którym żyją. Sesję zakończyła dr Izabela Kaczmarzyk z Akademii Ignatianum w Krakowie prelekcją zatytułowaną: „Inny to świat – krajobraz kulturowy Górnego Śląska w XIX i pierwszej połowie XX wieku w perspektywie podróżników, wędrowców i wygnańców”, w której przedstawiony został barwny obraz regionalny Górnego Śląska.
Na zdjęciu: dr Dorota Pudzianowska – Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Hartmut Koschyk – Poseł do Bundestagu XII do XVIII kadencji, Pełnomocnik Rządu RFN d.s. Repatriantów i Mniejszości Narodowych, Andrzej Godlewski – moderator rozmowy oraz Wiktor Marek Leyk – Pełnomocnik ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie podczas debaty: „Różnorodność – bogactwo czy zagrożenie dla współczesnej Europy?”
II sesja plenarna zatytułowana: „Pojęcie obcego, wymiar swojskości i obcości” prowadzona była przez prof. dr. hab. Grzegorza Janusza (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie). Jako pierwsza w tej części konferencji zaznajamiała słuchaczy z problematyką filozofii spotkania dr Beata Wojewoda (Politechnika Śląska, Gliwice) wygłaszając opracowanie pt.: „Między stygmatyzacją a spotkaniem. Teoretyczne ujęcia poznania obcego”. Kolejny referat: „Tożsamość i doświadczenie obcości z fenomenologicznego punktu widzenia: Topografia i historyczność obcego” zaprezentowany został przez dr Annę Orlikowski z Uniwersytetu Vechta. Sesję zamknęło wystąpienie prof. dr. hab. Dariusza Aleksandrowicza reprezentującego Uniwersytet Europejski Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, w którym przedstawiane były różnice pomiędzy identyfikacją narodową, a identyfikacją regionalną.
Dzień uczestnicy XXII Seminarium Śląskiego mieli okazję zakończyć uczestnicząc w spotkaniu z Abp. Prof. Alfonsem Nossolem, na którym mogli wysłuchać rozważań oraz doświadczeń dotyczących życia w wielokulturowości.
Spotkanie wieczorne: „Życie w wielokulturowości” – Rozmowa z Arcybiskupem Alfonsem Nossolem
Obrady 26 października rozpoczęła sesja plenarna „Tworzenie obcego – lęk przed obcym” moderowana przez Rafała Bartka – przewodniczącego TSKN. W pierwszym referacie – „Stwarzanie obcego – o istocie wrogości” – dr hab. Mirosław Pawliszyn (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) postawił tezę, iż wrogość jest czymś nienaturalnym. Człowiek z natury jest dobry i przychylny drugiemu. W kolejnym wystąpieniu dr hab. Anna Wachowiak (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) dokonała analizy prasy polskiej i francuskiej pod kątem lęków przed obcymi, za których uznano imigrantów. Ostatnim prelegentem była dr Bernadette Jonda reprezentująca Uniwersytet Marcina Lutra w Halle-Wittenberg z wystąpieniem na temat „Stosunku do obcych we wschodnioniemieckim regionie, w którym prawie nie ma obcych”.
Kolejnym punktem w programie XXII Seminarium Śląskiego była druga w tym dniu sesja plenarna zatytułowana: „Traktowanie obcych przez prawo i politykę – perspektywa polska i niemiecka”. Ten panel rozpoczęło wystąpienie Hartmuta Koschyka dotyczące ochrony etnicznej i religijnej różnorodności Europy współcześnie i w przyszłości. Wykład pt.: „Niektóre instrumenty prawne wobec trudności związanych z integracją obcokrajowców w Niemczech w XXI wieku” zaprezentowała prof. dr hab. Danuta Janicka (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu). Referat oparła m.in. na doświadczeniach dzieci w szkołach oraz ich adaptacji do nowych warunków. Kolejny prelegent, dr Mariusz Kozerski (Uniwersytet Wrocławski) omówił zagadnienie niemieckiej Willkommenskultur w wymiarze politycznym i społecznym. Sesję zakończyła dr Agnieszka Legut (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) opracowaniem pt.: „Uchodźca, obcy, muzułmanin: sekuryzacja pojęcia uchodźcy w strategiach dyskursywnych dwóch głównych partii politycznych w Polsce a zmiana postaw Polaków wobec uchodźców”.
Po przerwie referaty wygłaszane były w dwóch równoległych grupach. Wśród referentów byli: dr Dominik Pick, dr hab. Joanna Wojdon, prof. UWr, dr hab. Krystyna Mihułka, prof. UR, dr Justyna Szlachta-Misztal, dr Jolanta Kluba, dr Marek Mazurkiewicz, mgr Leszek Jodliński, dr Jens Baumann, dr Ewa Pogorzała, dr hab. Rafał Riedel, prof. UO, dr Stephan Kaiser oraz dr hab. Beata Trzop, prof. UZ.
Ostatni dzień konferencji otworzyła prof. dr hab. Dorota Praszałowicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego prelekcją zatytułowaną: „Wzajemnie sobie obcy? Niemieccy i polscy imigranci w USA na przełomie XIX i XX wieku”. Prof. Praszałowicz omówiła przykłady współpracy oraz konflikty pomiędzy ludnością niemiecką i Polską w Milwaukee. Kolejna referentka dr Ewa Gładkowska reprezentująca Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie poruszyła problem inności oswojonej omawiając kulturowy krajobraz Olsztyna po roku 1945. „Sąsiedzi, ale obcy. Wzajemne postrzeganie Polaków i Niemców na Dolnym Śląsku” to tytuł wykładu dr Ireny Kurasz (Uniwersytet Wrocławski). Opracowanie oparte było na badaniach jakościowych, na podstawie których autorka określiła typy relacji między Polakami, a Niemcami. Panel zakończył referat wygłoszony przez prof. dr. hab. Romualda Jończego (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu) oraz mgr Katarzynę Łukaniszyn-Domaszewską (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu) poświęcony postrzeganiu i ocenie mniejszości niemieckiej na Opolszczyźnie. Prelegenci zaprezentowali wnioski z badań przeprowadzonych wśród samorządowców reprezentujących „mniejszość” i „większość”. Jak dowiedli autorzy umiejscowienie i aktywność mniejszości niemieckiej na obszarze jej zamieszkania wywarły istotny wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy regionu i zróżnicowania w jego przestrzennej strukturze demograficznej, społecznej i ekonomicznej. Ponadto rola ludności pochodzenia niemieckiego jest oceniana przez samorządowców pozytywnie, stanowią oni potencjał rozwojowy województwa.
Kolejnym elementem XXII Seminarium Śląskiego były referaty wygłaszane, podobnie jak dnia poprzedniego w dwóch równoległych grupach. Uczestnicy konferencji mieli okazję wysłuchać: dr Ireny Kurasz, drl inż. Waldemara Jerzego Affelta, prof. dr. hab. Piotra Madajczyka, prof. dr. hab. Krzysztofa Gładkowskiego, prof. UWM, dr Magdaleny Lemańczyk, mgr. Henryka Dumina, dr. Rafała Cekiera, dr. Konrada Pędziwiatra, Silke Findeisen, dr Joanny Janiszewskiej oraz mgr inż. Justyny Rokitowskiej.
Na zakończenie dnia odbyło się uroczyste wręczenie przez marszałka województwa opolskiego odznaczenia „Za zasługi dla województwa opolskiego”. Wyróżnienie otrzymał Harmtut Koschyk, pełnomocnik Rządu Federalnego Niemiec do Spraw Wysiedlonych i Mniejszości Narodowych.
Z uwagi na skrótowy charakter niniejszego opracowania przedstawiono jedynie główne tezy wystąpień i naszkicowano przebieg obrad w okrojonej formie. Zaprezentowane referaty i koreferaty zostaną zebrane w monografii naukowej, która zostanie przygotowana w 2018 r.
