.jpg)
Globalizacja i związana z nią swoboda przepływu kapitału, jak również rosnąca rola sfery finansowej i kryteriów finansowych w funkcjonowaniu gospodarki, wiążą się z systematycznym wzrostem ilości
podmiotów dokonujących transakcji na rynkach kapitałowych. W efekcie obserwuje się coraz większy wpływ operacji finansowych na wynik finansowy jednostek, w szczególności tych spoza sektora
finansowego, jak również wzrost udziału aktywów finansowych w ich majątku.
„Aktywa finansowe”
Cechą charakterystyczną aktywów finansowych jest szerokie zróżnicowanie motywów ich posiadania. Mogą być one nabywane w celach inwestycyjnych, oszczędnościowych, spekulacyjnych, jako zabezpieczenie nadmiaru środków lub zabezpieczenie innych transakcji, jak również ze względu na zwiększenie wartości danej jednostki.
Niejednolitość celów posiadania aktywów finansowych skutkuje zróżnicowaniem w zakresie ich klasyfikacji. Sposób klasyfikacji natomiast determinuje metodę ich wyceny oraz prezentacji w sprawozdaniu finansowym. Klasyfikacja, wycena, prezentacja w sprawozdaniu finansowym, jak również kwestie podatkowe związane z aktywami finansowymi, mają wciąż charakter dyskusyjny i rodzą wiele wątpliwości natury zarówno teoretycznej, jak i praktycznej. Dlatego też aktywom finansowym została poświęcona XVI edycja cyklu konferencji naukowych pt. „Normy Rachunkowości”.
Konferencję pod patronatem Ministerstwa Finansów zorganizowała Katedra Rachunkowości Finansowej i Kontroli Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu wraz ze Stowarzyszeniem Księgowych w Polsce w dniach 7–8 listopada 2016 r. W skład Komitetu Honorowego Konferencji weszli: prof. dr hab. Andrzej Kaleta – rektor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, prof. dr hab. Ewa Stańczyk-Hugiet – dziekan Wydziału Zarządzania, Informatyki i Finansów, Franciszek Wala – prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych w Polsce oraz Krzysztof Burnos – prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów.
W konferencji wzięło udział 50 uczestników reprezentujących środowiska naukowe z ośrodków akademickich w Polsce i na Białorusi, w tym przedstawiciele Uniwersytetów Ekonomicznych w Katowicach, Krakowie, Wrocławiu i Mińsku; Uniwersytetów: Gdańskiego, Łódzkiego, Rzeszowskiego, Szczecińskiego, Warszawskiego, Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II, Politechniki Częstochowskiej, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu i we Wrocławiu. W konferencji wzięli udział również księgowi, biegli rewidenci oraz studenci.
W ramach uroczystego otwarcia konferencji wystąpili członkowie Komitetu Honorowego.
Rektor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, prof. dr hab. Andrzej Kaleta, uznał, że cykl konferencji „Normy Rachunkowości” jest przejawem koniecznej współpracy przedstawicieli nauki z przedstawicielami praktyki gospodarczej. Prof. Ewa Stańczyk-Hugiet, dziekan Wydziału Zarządzania, Informatyki i Finansów, wskazała natomiast na międzynarodowy charakter tej współpracy. Franciszek Wala prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych w Polsce podkreślił, że aktywa finansowe to najtrudniejszy z obszarów rachunkowości. Tempo rozwoju rynku kapitałowego istotnie utrudnia proces definiowania oraz normatywnego opisu aktywów finansowych. Prezes złożył również postulat szerszego upowszechniania dorobku naukowego, nie tylko w ramach czasopism naukowych, ale także na łamach czasopism branżowych rachunkowości, jak i prasy codziennej. Prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów, Krzysztof Burnos, w swoim wystąpieniu podkreślił, że zarówno sporządzający sprawozdanie finansowe, jak i biegli rewidenci potrzebują jasnych kryteriów wyceny i ujmowania aktywów finansowych, szczególnie w perspektywie zbliżającego się brexit’u, który zdaniem wielu ekspertów, wywrze istotny wpływ na globalną sytuację gospodarczą.
Pierwszej sesji konferencji zatytułowanej „Klasyfikacja i wycena aktywów finansowych” przewodniczył dr Grzegorz Warzocha, zadając pytania wszystkim uczestnikom panelu dyskusyjnego. Prof. US, dr hab. Stanisław Hońko, w odpowiedzi na pytanie o obecne kryteria klasyfikacji aktywów finansowych uznał, że zarówno aktywa finansowe, jak i niefinansowe należy podzielić na aktywa operacyjne i inwestycyjne. Spornym elementem aktywów finansowych operacyjnych okazały się być należności z tytułu dostaw i usług, których przynależność do tej grupy zakwestionował dr Edward Pielichaty. W dyskusji nad przynależnością należności z tytułu dostaw i usług do aktywów finansowych wzięli również udział dr Aleksandra Łakomiak i dr Maciej Frendzel, którzy podzielili pogląd dr hab. prof. US Stanisława Hońko.
Drugim tematem poruszanym w tej sesji była dobrowolna wycena aktywów finansowych według wartości godziwej. Badania w tym zakresie zaprezentował dr Maciej Frendzel, stwierdzając, że zarówno banki, jak i inne podmioty z sektora finansowego notowane na GPW w Warszawie w ograniczonym zakresie korzystają z możliwości wyceny aktywów finansowych w wartości godziwej przez wynik finansowy. Pani prof. PWSZ, dr hab. Mirosława Kwiecień, wskazując, że w niektórych środowiskach naukowych wartość godziwa jest uznawana za niewłaściwą kategorię wyceny, zapytała o jej wady i zalety. Dr Maciej Frendzel w odpowiedzi podkreślił, że wycena w wartościach godziwych jest problemem etycznym, tzn. jeżeli zarządzający jednostką uczciwie chce pokazać prawdziwą sytuację podmiotu, wówczas wartość godziwa jest właściwą kategorią wyceny. Natomiast jeżeli jego celem jest zmanipulowanie inwestorów, wartość godziwa daje takie możliwości, co należy uznać za jej wadę.
Kolejnym uczestnikiem pierwszego panelu dyskusyjnego była dr Patrycja Chodnicka-Jaworska, która zwróciła uwagę na związek pomiędzy zapowiedziami zmian credit ratingów banków a zmianami cen akcji, dowodząc, że ceny te reagują w sposób istotny na oczekiwane obniżki credit ratingu, ale nie są wrażliwe na wzrosty not.
Pozostali uczestnicy pierwszego panelu dyskusyjnego rozpatrywali aktywa finansowe pod kątem podatkowym. Dr Witold Furman zwrócił w tym zakresie uwagę na spójne i rozbieżne obszary prawa bilansowego i podatkowego. Dr Łukasz Furman odpowiedział na pytanie, gdzie kończy się optymalizacja podatkowa a zaczyna się unikanie opodatkowania. Przewodniczący sesji dr Grzegorz Warzocha kontynuował dyskusję na temat optymalizacji podatkowej w kontekście nowych procedur koncyliacyjnego traktowania podatnika oraz wprowadzenia klauzul antyabuzywnych. Natomiast dr Mariusz Sokołek i dr Anna Spoz skupili swoją uwagę na jednej z kategorii instrumentów finansowych, jaką są pożyczki, rozpatrując je z punktu widzenia podatku od towarów i usług oraz podatku dochodowego od osób fizycznych i od osób prawnych.
W sesji drugiej, moderowanej przez dr. hab. Waldemara Dotkusia, prof. UE, przedstawione zostały doświadczenia krajów Europy Wschodniej, a w szczególności Republiki Białorusi i Rosji. Prof. Irina A. Lukyanova i dr Anastazja Piekarska stwierdziły, że podmioty białoruskie w niewielkim zakresie korzystają z instrumentów finansowych w swojej działalności, a są nimi głównie obligacje skarbowe. Wysoka inflacja na Białorusi powoduje niski zwrot z tych obligacji, a wysokie ryzyko działalności gospodarczej rodzi konieczność tworzenia wysokich rezerw na pokrycie strat z instrumentów finansowych. Rezerwy te nie są uznawane podatkowo, więc nie ma chęci ich tworzenia.
Natomiast dr Joanna Koczar omawiając wykorzystanie aktywów finansowych w Rosji, zwróciła uwagę na wysoki poziom regulacji państwowych w zakresie ich obrotu i jednoczesną bardzo małą płynność papierów wartościowych przedsiębiorstw. Tam rynek służy głównie celom spekulacyjnym wykorzystywanym przez koncerny paliwowo-energetyczne.
Prof. Yury Y. Karaleu podjął tematykę definicji pojęcia zabezpieczeń z wykorzystaniem instrumentów finansowych, rozpatrując je między innymi w kontekście działań arbitrażowych i spekulacyjnych. Dyskusję na temat zabezpieczeń kontynuowała prof. Tatiana A. Verezubova, która odniosła tę problematykę do firm ubezpieczeniowych. Pani profesor podkreśliła, że na Białorusi firmy te nie mają możliwości inwestowania w zagraniczne obligacje i akcje, a złamanie zakazu jest obarczone wysokimi karami. Sesja trzecia konferencji została poświęcona kwestiom ujmowania i prezentacji aktywów finansowych, a przewodniczył jej prof. dr hab. Zbigniew Luty. Badania nad sposobem prezentacji i ujawniania informacji o aktywach finansowych przeprowadzili dr Piotr Prewysz-Kwinto oraz dr Grażyna Voss. Stwierdzili, że zakres i sposób prezentacji informacji o tych składnikach w przebadanych grupach kapitałowych notowanych na GPW w Warszawie jest niezwykle zróżnicowany i trudno jest znaleźć dwa podmioty, które robią to w ten sam sposób. Zaobserwowali oni w szczególności: niespójności w nazewnictwie, różne kryteria podziału na kategorie aktywów finansowych, brak informacji o zastosowanych metodach wyceny.
Znaczące nieprawidłowości w zakresie prezentacji i ujawnień aktywów finansowych stwierdzili również dr hab. Joanna Krasodomska oraz mgr Bogusław Wacławik, którzy badali zgodność informacji o instrumentach finansowych z wymaganiami Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. Dyskutanci zgodnie uznali, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest z jednej strony skomplikowana materia instrumentów finansowych i sposób jej uregulowania w ramach Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 39, z drugiej natomiast niedbalstwo osób sporządzających sprawozdanie finansowe. Wprowadzenie nowego standardu MSSF 9 pozwala żywić nadzieję na poprawę jakości ujawnień na temat instrumentów finansowych. W sesji ostatniej głos zabrała również prof. PCz, dr hab. Jolanta Chluska, która podjęła dyskusję na temat zmiany sposobu wykazywania akcji własnych z pasywów do aktywów, uznając, że z punktu widzenia analizy ekonomicznej należy ten składnik nadal traktować jako element pomniejszający kapitał własny. Dr Edward Pielichaty zauważył, że takie przesunięcie zmienia wartość aktywów netto, a dr Aleksandra Łakomiak zaproponowała, że lepszym rozwiązaniem byłoby, aby akcje własne, skupione w celu umorzenia, prezentować w pasywach ze znakiem ujemnym, a skupione w celu odsprzedaży – w aktywach. Ponadto głos zabrały dr Iwona Kumor i dr Lucyna Poniatowska, które odpowiadały na pytanie, czy informacje o środkach pieniężnych pochodzące ze sprawozdania finansowego biura podróży są przydatne do oceny sytuacji finansowej jednostki.
W ramach ostatniej sesji podjęto również następujące tematy szczegółowe: polityka rachunkowości w obszarze aktywów finansowych jednostek sektora finansów publicznych (dr Magdalena Głębocka), rozliczenia płatnicze w grupie kapitałowej wykorzystującej cash pooling (mgr Joanna Surlejewska) oraz zasada neutralności podatku VAT w rolnictwie (dr inż. Tomasz Kondraszuk).
Obrady XVI konferencji naukowej z cyklu NO-RA zamknął prof. dr hab. inż. Zbigniew Luty, który podsumował dyskusję prowadzoną w poszczególnych panelach tematycznych. Dziękując zebranym za wzięcie udziału w konferencji oraz za głosy i opinie wyrażane w dyskusji, zaprosił wszystkich serdecznie do wzięcia udziału w kolejnej edycji konferencji.
Fotorelacja
Cechą charakterystyczną aktywów finansowych jest szerokie zróżnicowanie motywów ich posiadania. Mogą być one nabywane w celach inwestycyjnych, oszczędnościowych, spekulacyjnych, jako zabezpieczenie nadmiaru środków lub zabezpieczenie innych transakcji, jak również ze względu na zwiększenie wartości danej jednostki.
Niejednolitość celów posiadania aktywów finansowych skutkuje zróżnicowaniem w zakresie ich klasyfikacji. Sposób klasyfikacji natomiast determinuje metodę ich wyceny oraz prezentacji w sprawozdaniu finansowym. Klasyfikacja, wycena, prezentacja w sprawozdaniu finansowym, jak również kwestie podatkowe związane z aktywami finansowymi, mają wciąż charakter dyskusyjny i rodzą wiele wątpliwości natury zarówno teoretycznej, jak i praktycznej. Dlatego też aktywom finansowym została poświęcona XVI edycja cyklu konferencji naukowych pt. „Normy Rachunkowości”.
Konferencję pod patronatem Ministerstwa Finansów zorganizowała Katedra Rachunkowości Finansowej i Kontroli Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu wraz ze Stowarzyszeniem Księgowych w Polsce w dniach 7–8 listopada 2016 r. W skład Komitetu Honorowego Konferencji weszli: prof. dr hab. Andrzej Kaleta – rektor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, prof. dr hab. Ewa Stańczyk-Hugiet – dziekan Wydziału Zarządzania, Informatyki i Finansów, Franciszek Wala – prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych w Polsce oraz Krzysztof Burnos – prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów.
W konferencji wzięło udział 50 uczestników reprezentujących środowiska naukowe z ośrodków akademickich w Polsce i na Białorusi, w tym przedstawiciele Uniwersytetów Ekonomicznych w Katowicach, Krakowie, Wrocławiu i Mińsku; Uniwersytetów: Gdańskiego, Łódzkiego, Rzeszowskiego, Szczecińskiego, Warszawskiego, Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II, Politechniki Częstochowskiej, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu i we Wrocławiu. W konferencji wzięli udział również księgowi, biegli rewidenci oraz studenci.
W ramach uroczystego otwarcia konferencji wystąpili członkowie Komitetu Honorowego.
Rektor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, prof. dr hab. Andrzej Kaleta, uznał, że cykl konferencji „Normy Rachunkowości” jest przejawem koniecznej współpracy przedstawicieli nauki z przedstawicielami praktyki gospodarczej. Prof. Ewa Stańczyk-Hugiet, dziekan Wydziału Zarządzania, Informatyki i Finansów, wskazała natomiast na międzynarodowy charakter tej współpracy. Franciszek Wala prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych w Polsce podkreślił, że aktywa finansowe to najtrudniejszy z obszarów rachunkowości. Tempo rozwoju rynku kapitałowego istotnie utrudnia proces definiowania oraz normatywnego opisu aktywów finansowych. Prezes złożył również postulat szerszego upowszechniania dorobku naukowego, nie tylko w ramach czasopism naukowych, ale także na łamach czasopism branżowych rachunkowości, jak i prasy codziennej. Prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów, Krzysztof Burnos, w swoim wystąpieniu podkreślił, że zarówno sporządzający sprawozdanie finansowe, jak i biegli rewidenci potrzebują jasnych kryteriów wyceny i ujmowania aktywów finansowych, szczególnie w perspektywie zbliżającego się brexit’u, który zdaniem wielu ekspertów, wywrze istotny wpływ na globalną sytuację gospodarczą.
Pierwszej sesji konferencji zatytułowanej „Klasyfikacja i wycena aktywów finansowych” przewodniczył dr Grzegorz Warzocha, zadając pytania wszystkim uczestnikom panelu dyskusyjnego. Prof. US, dr hab. Stanisław Hońko, w odpowiedzi na pytanie o obecne kryteria klasyfikacji aktywów finansowych uznał, że zarówno aktywa finansowe, jak i niefinansowe należy podzielić na aktywa operacyjne i inwestycyjne. Spornym elementem aktywów finansowych operacyjnych okazały się być należności z tytułu dostaw i usług, których przynależność do tej grupy zakwestionował dr Edward Pielichaty. W dyskusji nad przynależnością należności z tytułu dostaw i usług do aktywów finansowych wzięli również udział dr Aleksandra Łakomiak i dr Maciej Frendzel, którzy podzielili pogląd dr hab. prof. US Stanisława Hońko.
Drugim tematem poruszanym w tej sesji była dobrowolna wycena aktywów finansowych według wartości godziwej. Badania w tym zakresie zaprezentował dr Maciej Frendzel, stwierdzając, że zarówno banki, jak i inne podmioty z sektora finansowego notowane na GPW w Warszawie w ograniczonym zakresie korzystają z możliwości wyceny aktywów finansowych w wartości godziwej przez wynik finansowy. Pani prof. PWSZ, dr hab. Mirosława Kwiecień, wskazując, że w niektórych środowiskach naukowych wartość godziwa jest uznawana za niewłaściwą kategorię wyceny, zapytała o jej wady i zalety. Dr Maciej Frendzel w odpowiedzi podkreślił, że wycena w wartościach godziwych jest problemem etycznym, tzn. jeżeli zarządzający jednostką uczciwie chce pokazać prawdziwą sytuację podmiotu, wówczas wartość godziwa jest właściwą kategorią wyceny. Natomiast jeżeli jego celem jest zmanipulowanie inwestorów, wartość godziwa daje takie możliwości, co należy uznać za jej wadę.
Kolejnym uczestnikiem pierwszego panelu dyskusyjnego była dr Patrycja Chodnicka-Jaworska, która zwróciła uwagę na związek pomiędzy zapowiedziami zmian credit ratingów banków a zmianami cen akcji, dowodząc, że ceny te reagują w sposób istotny na oczekiwane obniżki credit ratingu, ale nie są wrażliwe na wzrosty not.
Pozostali uczestnicy pierwszego panelu dyskusyjnego rozpatrywali aktywa finansowe pod kątem podatkowym. Dr Witold Furman zwrócił w tym zakresie uwagę na spójne i rozbieżne obszary prawa bilansowego i podatkowego. Dr Łukasz Furman odpowiedział na pytanie, gdzie kończy się optymalizacja podatkowa a zaczyna się unikanie opodatkowania. Przewodniczący sesji dr Grzegorz Warzocha kontynuował dyskusję na temat optymalizacji podatkowej w kontekście nowych procedur koncyliacyjnego traktowania podatnika oraz wprowadzenia klauzul antyabuzywnych. Natomiast dr Mariusz Sokołek i dr Anna Spoz skupili swoją uwagę na jednej z kategorii instrumentów finansowych, jaką są pożyczki, rozpatrując je z punktu widzenia podatku od towarów i usług oraz podatku dochodowego od osób fizycznych i od osób prawnych.
W sesji drugiej, moderowanej przez dr. hab. Waldemara Dotkusia, prof. UE, przedstawione zostały doświadczenia krajów Europy Wschodniej, a w szczególności Republiki Białorusi i Rosji. Prof. Irina A. Lukyanova i dr Anastazja Piekarska stwierdziły, że podmioty białoruskie w niewielkim zakresie korzystają z instrumentów finansowych w swojej działalności, a są nimi głównie obligacje skarbowe. Wysoka inflacja na Białorusi powoduje niski zwrot z tych obligacji, a wysokie ryzyko działalności gospodarczej rodzi konieczność tworzenia wysokich rezerw na pokrycie strat z instrumentów finansowych. Rezerwy te nie są uznawane podatkowo, więc nie ma chęci ich tworzenia.
Natomiast dr Joanna Koczar omawiając wykorzystanie aktywów finansowych w Rosji, zwróciła uwagę na wysoki poziom regulacji państwowych w zakresie ich obrotu i jednoczesną bardzo małą płynność papierów wartościowych przedsiębiorstw. Tam rynek służy głównie celom spekulacyjnym wykorzystywanym przez koncerny paliwowo-energetyczne.
Prof. Yury Y. Karaleu podjął tematykę definicji pojęcia zabezpieczeń z wykorzystaniem instrumentów finansowych, rozpatrując je między innymi w kontekście działań arbitrażowych i spekulacyjnych. Dyskusję na temat zabezpieczeń kontynuowała prof. Tatiana A. Verezubova, która odniosła tę problematykę do firm ubezpieczeniowych. Pani profesor podkreśliła, że na Białorusi firmy te nie mają możliwości inwestowania w zagraniczne obligacje i akcje, a złamanie zakazu jest obarczone wysokimi karami. Sesja trzecia konferencji została poświęcona kwestiom ujmowania i prezentacji aktywów finansowych, a przewodniczył jej prof. dr hab. Zbigniew Luty. Badania nad sposobem prezentacji i ujawniania informacji o aktywach finansowych przeprowadzili dr Piotr Prewysz-Kwinto oraz dr Grażyna Voss. Stwierdzili, że zakres i sposób prezentacji informacji o tych składnikach w przebadanych grupach kapitałowych notowanych na GPW w Warszawie jest niezwykle zróżnicowany i trudno jest znaleźć dwa podmioty, które robią to w ten sam sposób. Zaobserwowali oni w szczególności: niespójności w nazewnictwie, różne kryteria podziału na kategorie aktywów finansowych, brak informacji o zastosowanych metodach wyceny.
Znaczące nieprawidłowości w zakresie prezentacji i ujawnień aktywów finansowych stwierdzili również dr hab. Joanna Krasodomska oraz mgr Bogusław Wacławik, którzy badali zgodność informacji o instrumentach finansowych z wymaganiami Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. Dyskutanci zgodnie uznali, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest z jednej strony skomplikowana materia instrumentów finansowych i sposób jej uregulowania w ramach Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 39, z drugiej natomiast niedbalstwo osób sporządzających sprawozdanie finansowe. Wprowadzenie nowego standardu MSSF 9 pozwala żywić nadzieję na poprawę jakości ujawnień na temat instrumentów finansowych. W sesji ostatniej głos zabrała również prof. PCz, dr hab. Jolanta Chluska, która podjęła dyskusję na temat zmiany sposobu wykazywania akcji własnych z pasywów do aktywów, uznając, że z punktu widzenia analizy ekonomicznej należy ten składnik nadal traktować jako element pomniejszający kapitał własny. Dr Edward Pielichaty zauważył, że takie przesunięcie zmienia wartość aktywów netto, a dr Aleksandra Łakomiak zaproponowała, że lepszym rozwiązaniem byłoby, aby akcje własne, skupione w celu umorzenia, prezentować w pasywach ze znakiem ujemnym, a skupione w celu odsprzedaży – w aktywach. Ponadto głos zabrały dr Iwona Kumor i dr Lucyna Poniatowska, które odpowiadały na pytanie, czy informacje o środkach pieniężnych pochodzące ze sprawozdania finansowego biura podróży są przydatne do oceny sytuacji finansowej jednostki.
W ramach ostatniej sesji podjęto również następujące tematy szczegółowe: polityka rachunkowości w obszarze aktywów finansowych jednostek sektora finansów publicznych (dr Magdalena Głębocka), rozliczenia płatnicze w grupie kapitałowej wykorzystującej cash pooling (mgr Joanna Surlejewska) oraz zasada neutralności podatku VAT w rolnictwie (dr inż. Tomasz Kondraszuk).
Obrady XVI konferencji naukowej z cyklu NO-RA zamknął prof. dr hab. inż. Zbigniew Luty, który podsumował dyskusję prowadzoną w poszczególnych panelach tematycznych. Dziękując zebranym za wzięcie udziału w konferencji oraz za głosy i opinie wyrażane w dyskusji, zaprosił wszystkich serdecznie do wzięcia udziału w kolejnej edycji konferencji.
Fotorelacja
