Kiedy pod koniec września 2017 r. król Arabii Saudyjskiej – Salaman zniósł zakaz prowadzenia samochodów przez kobiety, oczy całego świata zwróciły się w stronę Półwyspu Arabskiego. Wydawać by się
mogło, że jest to jedynie ukłon w stronę emancypacji arabskich kobiet czy chęć ocieplenia wizerunku konserwatywnego i hermetycznego kraju na arenie międzynarodowej. Powyższa decyzja z
pewnością przyczyni się do wywołania takich skutków i przyniesie ze sobą zmiany o charakterze społeczno-politycznym, ale co istotne, pośrednio może również odcisnąć głębokie piętno na saudyjskiej
gospodarce, która od pewnego czasu przeżywa zastój ze względu na spadek cen ropy naftowej.
Współczesna gospodarka Arabii Saudyjskiej w 80% opiera się na wydobyciu i eksporcie ropy naftowej. Jednakże władze państwa mają świadomość, że złoża są wyczerpywalne i
konieczne jest poszukiwanie alternatywnych źródeł finansowania budżetu państwa. Odpowiedzią na niepewną przyszłość gospodarki kraju jest opracowany przez księcia Mohammeda bin Salmana program Saudi
Vision 2030(1), który zakłada, że do 2030 r. Arabia całkowicie uniezależni się od ropy naftowej. Podstawowym założeniem jest budowanie gospodarki opartej na wiedzy i nowoczesnych technologiach, ale
do unowocześnienia skostniałego państwa, potrzeba głębokich zmian nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale również społecznym. Można pokusić się o stwierdzenie, że przedsięwzięte zmiany w kwestii
praw kobiet, mają szansę stać się podwaliną dla dalszych transformacji w Królestwie, a sytuacja Saudyjek być może ulegnie znacznej poprawie.
Fundamentalną kwestią, która powinna stanowić o samodzielności i niezależności kobiet, jest ich edukacja. Trzeba przyznać, że mimo surowych zasad i wielu ograniczeń stosowanych względem muzułmanek, władze Arabii dołożyły wszelkich starań, by ujednolicić nabór chłopców i dziewcząt do szkół podstawowych(2). Nadal jednak funkcjonują kuriozalne przepisy, według których dziewczynki nie mogą uczestniczyć w lekcjach wychowania fizycznego czy uprawiać jakichkolwiek sportów, ponieważ mogłoby to prowadzić do ich rozwiązłości. Kobiety, które decydują się na podjęcie aktywności fizycznej, niekiedy nazywane są prostytutkami(3). W odczuciu społeczeństwa zachodniego takie praktyki brzmią absurdalnie i niezrozumiale.
Nie sposób jednak nie zauważyć, że władze saudyjskie podejmują działania mające na celu podniesienie poziomu wykształcenia swoich obywateli, w tym również kobiet. Na szczególną uwagę zasługuje „Narodowy Plan Rozwoju Nauki i Technologii 2010-2025”, który między innymi zakłada osiągnięcie 50% współczynnika scholaryzacji, stworzenie parków technologicznych, centrów badawczych oraz nowych uniwersytetów(4). Te wszystkie przedsięwzięcia również wynikają z pobudek ekonomicznych. Działalność King Abdullah University of Science and Technology jest znakomitym przykładem zmieniającej się mentalności Saudów. Uczelnia jest jedną z najlepiej wyposażonych na świecie, a wśród jej studentów są również kobiety, których nie obowiązuje obowiązek zakrywania twarzy i ciała.
Jak stwierdza Katarzyna Górak-Sosnowska, znikoma aktywność zawodowa kobiet nie wynika z ich niskiego potencjału intelektualnego czy niedostatecznego poziomu wykształcenia, ale ze stereotypowego podziału ról, według którego aktywność kobiet powinna ograniczać się do wychowywania dzieci i prowadzenia domu(5). Jednakże przykładem zachodzących zmian może być historia Saudyjki, która świetnie radzi sobie na kierowniczym stanowisku w montowni oświetlenia, gdzie pracują wyłącznie kobiety. Biuro firmy, w której pracuje Noof, jest „mieszane”, co oznacza, że pracują tam zarówno kobiety i mężczyźni – niespokrewnieni ze sobą, co w realiach Arabii jest prawdziwym ewenementem. Trzeba zaznaczyć, że w dużej mierze są to Saudyjki, które przebywały na zagranicznych stypendiach i przejęły wzorce świata zachodniego w kwestii równości płci w miejscu zatrudnienia. Natomiast dla znakomitej części pań przełamanie presji społecznej i podjęcie pracy, w której musiałyby kooperować z mężczyznami jest nie do przyjęcia(6). Z perspektywy Europejki ciężko jest zrozumieć takie „opory”, jednak napiętnowanie postępowych kobiet, a także wpajane od najmłodszych lat wzorce kulturowe sprawiają, że aktywizacja zawodowa Saudyjek jest znacznie utrudniona.
Naprzeciw temu problemowi postanowił wyjść rząd Arabii Saudyjskiej ogłaszając w lutym tego roku, że kobiety zyskały prawo do samodzielnego otwierania i prowadzenia firm, a także korzystania z elektronicznych usług rządowych. Jak dotąd, załatwienie wszelkich kwestii urzędowych, wymagało przedstawienia dowodu zgody opiekuna kobiety – jej ojca, męża lub brata. Docelowo nadanie powyższego uprawnienia Saudyjkom ma podnieść poziom pracujących kobiet z 22% do niemalże jednej trzeciej(7). Warto wspomnieć, że jeszcze dwa lata temu obowiązywał bezwzględny zakaz wynajmowania i samotnego zatrzymywania się kobiet w hotelach na terenie Arabii Saudyjskiej. Jak wyjaśnia jedna z saudyjskich bizneswoman, która prowadzi własną firmę, taki zakaz wpływał negatywnie zarówno na jej pracę jak i jej wizerunek jako partnera biznesowego(8). Perspektywa kilku – kilkunastu lat pozwoli ocenić, czy wprowadzenie powyższych praw zwiększy przedsiębiorczość kobiet i zachęci je do otwierania samodzielnych działalności gospodarczych.
Kolejnym przykładem na przychylność rządu wobec aktywności zawodowej Saudyjek może być ogłoszony przez Generalną Dyrekcję Paszportów nabór kobiet do pracy na lotniskach oraz lądowych placówkach granicznych. Ogromne zainteresowanie podjęciem pracy wprawiło w zdumienie urzędników, ponieważ na 140 wolnych miejsc otrzymano zgłoszenia od 107 000 kobiet posiadających średnie wykształcenie i będących w wieku od 25 do 35 lat(9). Skala zainteresowania doskonale odzwierciedla chęć młodych Saudyjek do rozwoju życia zawodowego, a także ich potrzebę do samorealizacji w obszarze innym niż prowadzenie domu. Nie sposób pominąć również fakt, że rząd postanowił umożliwić kobietom partycypację w życiu społeczno-kulturalnym, znosząc w październiku 2017 r. zakaz oglądania przez kobiety zawodów sportowych. Na razie dotyczy to tylko trzech wskazanych przez rząd obiektów – w Rijadzie (stolicy państwa), Dżuddzie oraz Ad-Dammanie. Po raz pierwszy kobiety zasiadły na trybunach stadionów 23 września 2017 r. w związku z obchodami 87. rocznicy powstania państwa, natomiast od stycznia mogą regularnie uczestniczyć w oglądaniu potyczek sportowców(10). Być może za parę lat same będą mogły na nim wystąpić w roli sportsmenek. Panie chcące pielęgnować tężyznę fizyczną, jak na razie, muszą to robić w zaciszu swoich domów.
Świat saudyjskiej polityki staje się coraz bardziej przychylny dla kobiet i z roku na rok możemy obserwować coraz większy dostęp do praw zarezerwowanych jeszcze kilka lat temu jedynie dla mężczyzn. W 2015 r. kobiety po raz pierwszy uczestniczyły w wyborach lokalnych – otrzymały one zarówno czynne jak i bierne prawo wyborcze, a ponadto król Abdullah powołał 30 pań do swojej rady doradczej(11). Na zmiany zachodzące w Królestwie nie jest obojętny również świat Zachodu, o czym może świadczyć decyzja belgijskich władz, że stanowisko ambasadora w Arabii obejmie kobieta – Dominique Mineur. Media komentują ten fakt jako wsparcie dla zachodzących zmian w konserwatywnym kraju Bliskiego Wschodu oraz próbę przyspieszenia reform społeczno-politycznych. Wprawdzie nie pojawiła się jeszcze formalna nominacja ze strony belgijskiego rządu, jednakże nieoficjalne źródła podają, że zostanie ona zaaprobowana przez saudyjski rząd i nie doprowadzi do pogorszenia wzajemnych relacji(12). Najbliższe miesiące pokażą, czy faktycznie dojdzie do tego bezprecedensowego wydarzenia.
Prawdziwą rewolucję wywołała w marcu tego roku informacja o powołaniu do rządu kobiety. Tekę wiceministra pracy i rozwoju społecznego objęła Tamader bin Youssef Al-Rammah, a do jej obowiązków będzie należało nadzorowanie rządowej agencji do spraw rodziny i bezpieczeństwa socjalnego(13). Jest to przełomowe wydarzenie, ponieważ nigdy dotąd kobieta nie obejmowała żadnego stanowiska w rządzie. Można przypuszczać, że ta decyzja w przyszłości pociągnie za sobą kolejne nominacje kobiet na kierownicze stanowiska, co wzmocni ich pozycję w kraju i zwiększy partycypację w życiu politycznym. Wszystkie wyżej wymienione przykłady zmian można nazwać milowymi krokami na drodze do uczynienia Arabii Saudyjskiej krajem przyjaznym kobietom. Trzeba jednak przyznać, że droga ta jest jeszcze bardzo długa i pełna wybojów w postaci ultrakonserwatywnych imamów i barier kulturowych. Ponadto zmiany zachodzące w Królestwie nie wynikają z chęci równouprawnienia kobiet, ale z pobudek ekonomicznych. Powód przyznania prawa do prowadzenia pojazdów przez kobiety jest bardzo prozaiczny – koszty zatrudniania kierowców dla swoich żon są w ocenie Saudyjczyków zbyt wysokie. Jednakże można stwierdzić, że w obliczu nadawania kobietom praw, które na Zachodzie są normą, władze Arabii Saudyjskiej poczyniły duży krok w stronę postępu społecznego. Jeśli wprowadzane zmiany są w stanie znacząco poprawić warunki funkcjonowania kobiet w społeczeństwie, motywy tych przemian wydają się schodzić na dalszy plan.
Fundamentalną kwestią, która powinna stanowić o samodzielności i niezależności kobiet, jest ich edukacja. Trzeba przyznać, że mimo surowych zasad i wielu ograniczeń stosowanych względem muzułmanek, władze Arabii dołożyły wszelkich starań, by ujednolicić nabór chłopców i dziewcząt do szkół podstawowych(2). Nadal jednak funkcjonują kuriozalne przepisy, według których dziewczynki nie mogą uczestniczyć w lekcjach wychowania fizycznego czy uprawiać jakichkolwiek sportów, ponieważ mogłoby to prowadzić do ich rozwiązłości. Kobiety, które decydują się na podjęcie aktywności fizycznej, niekiedy nazywane są prostytutkami(3). W odczuciu społeczeństwa zachodniego takie praktyki brzmią absurdalnie i niezrozumiale.
Nie sposób jednak nie zauważyć, że władze saudyjskie podejmują działania mające na celu podniesienie poziomu wykształcenia swoich obywateli, w tym również kobiet. Na szczególną uwagę zasługuje „Narodowy Plan Rozwoju Nauki i Technologii 2010-2025”, który między innymi zakłada osiągnięcie 50% współczynnika scholaryzacji, stworzenie parków technologicznych, centrów badawczych oraz nowych uniwersytetów(4). Te wszystkie przedsięwzięcia również wynikają z pobudek ekonomicznych. Działalność King Abdullah University of Science and Technology jest znakomitym przykładem zmieniającej się mentalności Saudów. Uczelnia jest jedną z najlepiej wyposażonych na świecie, a wśród jej studentów są również kobiety, których nie obowiązuje obowiązek zakrywania twarzy i ciała.
Jak stwierdza Katarzyna Górak-Sosnowska, znikoma aktywność zawodowa kobiet nie wynika z ich niskiego potencjału intelektualnego czy niedostatecznego poziomu wykształcenia, ale ze stereotypowego podziału ról, według którego aktywność kobiet powinna ograniczać się do wychowywania dzieci i prowadzenia domu(5). Jednakże przykładem zachodzących zmian może być historia Saudyjki, która świetnie radzi sobie na kierowniczym stanowisku w montowni oświetlenia, gdzie pracują wyłącznie kobiety. Biuro firmy, w której pracuje Noof, jest „mieszane”, co oznacza, że pracują tam zarówno kobiety i mężczyźni – niespokrewnieni ze sobą, co w realiach Arabii jest prawdziwym ewenementem. Trzeba zaznaczyć, że w dużej mierze są to Saudyjki, które przebywały na zagranicznych stypendiach i przejęły wzorce świata zachodniego w kwestii równości płci w miejscu zatrudnienia. Natomiast dla znakomitej części pań przełamanie presji społecznej i podjęcie pracy, w której musiałyby kooperować z mężczyznami jest nie do przyjęcia(6). Z perspektywy Europejki ciężko jest zrozumieć takie „opory”, jednak napiętnowanie postępowych kobiet, a także wpajane od najmłodszych lat wzorce kulturowe sprawiają, że aktywizacja zawodowa Saudyjek jest znacznie utrudniona.
Naprzeciw temu problemowi postanowił wyjść rząd Arabii Saudyjskiej ogłaszając w lutym tego roku, że kobiety zyskały prawo do samodzielnego otwierania i prowadzenia firm, a także korzystania z elektronicznych usług rządowych. Jak dotąd, załatwienie wszelkich kwestii urzędowych, wymagało przedstawienia dowodu zgody opiekuna kobiety – jej ojca, męża lub brata. Docelowo nadanie powyższego uprawnienia Saudyjkom ma podnieść poziom pracujących kobiet z 22% do niemalże jednej trzeciej(7). Warto wspomnieć, że jeszcze dwa lata temu obowiązywał bezwzględny zakaz wynajmowania i samotnego zatrzymywania się kobiet w hotelach na terenie Arabii Saudyjskiej. Jak wyjaśnia jedna z saudyjskich bizneswoman, która prowadzi własną firmę, taki zakaz wpływał negatywnie zarówno na jej pracę jak i jej wizerunek jako partnera biznesowego(8). Perspektywa kilku – kilkunastu lat pozwoli ocenić, czy wprowadzenie powyższych praw zwiększy przedsiębiorczość kobiet i zachęci je do otwierania samodzielnych działalności gospodarczych.
Kolejnym przykładem na przychylność rządu wobec aktywności zawodowej Saudyjek może być ogłoszony przez Generalną Dyrekcję Paszportów nabór kobiet do pracy na lotniskach oraz lądowych placówkach granicznych. Ogromne zainteresowanie podjęciem pracy wprawiło w zdumienie urzędników, ponieważ na 140 wolnych miejsc otrzymano zgłoszenia od 107 000 kobiet posiadających średnie wykształcenie i będących w wieku od 25 do 35 lat(9). Skala zainteresowania doskonale odzwierciedla chęć młodych Saudyjek do rozwoju życia zawodowego, a także ich potrzebę do samorealizacji w obszarze innym niż prowadzenie domu. Nie sposób pominąć również fakt, że rząd postanowił umożliwić kobietom partycypację w życiu społeczno-kulturalnym, znosząc w październiku 2017 r. zakaz oglądania przez kobiety zawodów sportowych. Na razie dotyczy to tylko trzech wskazanych przez rząd obiektów – w Rijadzie (stolicy państwa), Dżuddzie oraz Ad-Dammanie. Po raz pierwszy kobiety zasiadły na trybunach stadionów 23 września 2017 r. w związku z obchodami 87. rocznicy powstania państwa, natomiast od stycznia mogą regularnie uczestniczyć w oglądaniu potyczek sportowców(10). Być może za parę lat same będą mogły na nim wystąpić w roli sportsmenek. Panie chcące pielęgnować tężyznę fizyczną, jak na razie, muszą to robić w zaciszu swoich domów.
Świat saudyjskiej polityki staje się coraz bardziej przychylny dla kobiet i z roku na rok możemy obserwować coraz większy dostęp do praw zarezerwowanych jeszcze kilka lat temu jedynie dla mężczyzn. W 2015 r. kobiety po raz pierwszy uczestniczyły w wyborach lokalnych – otrzymały one zarówno czynne jak i bierne prawo wyborcze, a ponadto król Abdullah powołał 30 pań do swojej rady doradczej(11). Na zmiany zachodzące w Królestwie nie jest obojętny również świat Zachodu, o czym może świadczyć decyzja belgijskich władz, że stanowisko ambasadora w Arabii obejmie kobieta – Dominique Mineur. Media komentują ten fakt jako wsparcie dla zachodzących zmian w konserwatywnym kraju Bliskiego Wschodu oraz próbę przyspieszenia reform społeczno-politycznych. Wprawdzie nie pojawiła się jeszcze formalna nominacja ze strony belgijskiego rządu, jednakże nieoficjalne źródła podają, że zostanie ona zaaprobowana przez saudyjski rząd i nie doprowadzi do pogorszenia wzajemnych relacji(12). Najbliższe miesiące pokażą, czy faktycznie dojdzie do tego bezprecedensowego wydarzenia.
Prawdziwą rewolucję wywołała w marcu tego roku informacja o powołaniu do rządu kobiety. Tekę wiceministra pracy i rozwoju społecznego objęła Tamader bin Youssef Al-Rammah, a do jej obowiązków będzie należało nadzorowanie rządowej agencji do spraw rodziny i bezpieczeństwa socjalnego(13). Jest to przełomowe wydarzenie, ponieważ nigdy dotąd kobieta nie obejmowała żadnego stanowiska w rządzie. Można przypuszczać, że ta decyzja w przyszłości pociągnie za sobą kolejne nominacje kobiet na kierownicze stanowiska, co wzmocni ich pozycję w kraju i zwiększy partycypację w życiu politycznym. Wszystkie wyżej wymienione przykłady zmian można nazwać milowymi krokami na drodze do uczynienia Arabii Saudyjskiej krajem przyjaznym kobietom. Trzeba jednak przyznać, że droga ta jest jeszcze bardzo długa i pełna wybojów w postaci ultrakonserwatywnych imamów i barier kulturowych. Ponadto zmiany zachodzące w Królestwie nie wynikają z chęci równouprawnienia kobiet, ale z pobudek ekonomicznych. Powód przyznania prawa do prowadzenia pojazdów przez kobiety jest bardzo prozaiczny – koszty zatrudniania kierowców dla swoich żon są w ocenie Saudyjczyków zbyt wysokie. Jednakże można stwierdzić, że w obliczu nadawania kobietom praw, które na Zachodzie są normą, władze Arabii Saudyjskiej poczyniły duży krok w stronę postępu społecznego. Jeśli wprowadzane zmiany są w stanie znacząco poprawić warunki funkcjonowania kobiet w społeczeństwie, motywy tych przemian wydają się schodzić na dalszy plan.
- 1) M. Wąsowski, Chce być niezależna od ropy i słucha millenialsa. W co gra Arabia Saudyjska?, https://businessinsider.com.pl/finanse/handel/saudi-vision-2030-strategia-arabii-saudyjskiej/f7d4phq, (dostęp: 21.02.2018)
- 2) K. Górak – Sosnowska, Świat arabski wobec globalizacji, Warszawa 2007, s. 180.
- 3) Kobiety w Arabii Saudyjskiej mogą prowadzić samochód. Ale ich życie wciąż jest trudne. Jakie mają prawa?, [w: ] Newsweek, 27.09.2017,http://www.newsweek.pl/swiat/spoleczenstwo/kobiety-w-arabii-saudyjskiej-moga-prowadzic-samochod,artykuly,397960,1.html, (dostęp: 6.02.2018).
- 4) B. Siwińska, Wieści z Arabii Saudyjskiej, http://www.studyinpoland.pl/konsorcjum/index.php?option=com_content&view=article&id=895:wieci-z-arabii-saudyjskiej&catid=115:newsletter-52011&Itemid=100103, (dostęp: 6.02.2018).
- 5) K. Górak-Sosnowska, op. cit.
- 6) Arabia jest kobietą. Życie kobiet w Arabii Saudyjskiej, http://www.national-geographic.pl/ludzie/arabia-jest-kobieta-zycie-kobiet-w-arabii-saudyjskiej, (dostęp: 12.02.2018).P. Pallus,
- 7) Rewolucja w Arabii Saudyjskiej. Kobiety będą mogły zakładać firmy bez zgody mężczyzn, https://businessinsider.com.pl/firmy/przepisy/arabia-saudyjska-nowe-mozliwosci-dla-kobiet/82pzh7t, (dostęp: 4.03.2018).
- 8) Rewolucja w Arabii Saudyjskiej. Kobiety mogą już..., http://www.newsweek.pl/swiat/w-arabii-saudyjskiej-kobiety-moga-juz-samodzielnie-wynajmowac-pokoje-w-hotelach, artykuly,380281,1.html, (dostęp: 5.03.2018).
- 9) 107,000 Saudi women apply for jobs at passport office, http://www.euronews.com/2018/02/02/107-000-saudi-women-apply-for-140-jobs-at-passportoffice?utm_source=feedburnerutm_medium=feedutm_campaign=Feed%3A+euronews%2Fen%2Fbusiness+%28euronews+-+business+-+en%29, (dostęp: 5.03.2018).
- 10) Saudyjki będą mogły oglądać zawody sportowe, https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/arabia-saudyjska-kobiety-beda-mogly-ogladac-zawody-sportowe,785657.html, (dostęp: 5.03.2018).
- 11) Historyczne wybory w Arabii Saudyjskiej. Kobiety po raz pierwszy poszły do urn, http://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/508002,arabia-saudyjska-kobiety-w-wyborach.html, (dostęp: 5.03.2018).
- 12) A. Słojewska, Pierwsza pani ambasador w Arabii Saudyjskiej, http://www.rp.pl/Polityka/312189894-Pierwsza-pani-ambasador-w-Arabii-Saudyjskiej.html, (dostęp: 5.03.2018).
- 13) Kobieta w rządzie Arabii Saudyjskiej. Zmiany również w armii, https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/arabia-saudyjska-al-rammah-wiceministrem-pracy-i-rozwoju-spolecznego,818565.html, (dostęp: 6.03.2018).
